اغلب مرغان تخمگذار به دلیل حجم تولید زیاد تخم مرغ و فشارهای متابولیسمی وارده، در درجه‌های مختلف درگیر بیماری متابولیکی کبد چرب هستند. با یادگیری راهکارهای درمانی و یا پیشگیری از این سندروم، می‌توان از اثرات منفی بر کاهش تولید تخم مرغ، افت کیفیت پوسته و تلفات در مزارع پرورشی جلوگیری کرد.
کبد چرب چیست:
نیازهای تغذیه‌ای مرغ تخمگذار در هر مرحله از زندگی متفاوت است. بنابراین طیور بر اساس مرحله رشدی، خوراک مصرفی و افزایش وزن آن ها مدیریت می شوند. مکانیسم سنتز و متابولیسم چربی تحت تاثیر عوامل خارجی مثل : جیره مصرفی، محیط و… و مکانیسم های درونی و ذاتی بدن پرنده رخ می دهد.
در دوره پیک تولید، جیره مرغ تخمگذار انرژی بالائی دارد. در همین راستا پرنده چربی مازاد بدن خود را در محوطه شکمی، زیر پوست، اطراف روده، دور قلب، تخمدان ها، مجرای تخمگذاری و از همه مهمتر در کبد ذخیره می کند. با افزایش تجمع چربی در کبد، این رسوب چربی منجر به نرم شدن کبد شده و آسیب بالایی به طیور تخمگذار وارد میکند.
عوامل اصلی بروز کبد چرب:
-تغذیه نادرست با انرژی بالا
(مصرف بیش از حد انرژی در جیره‌ها و عدم بالانس جیره باعث می شود انرژی اضافی برای سنتز چربی توسط کبد در طی مدت زمان طولانی وجود داشته باشد و به دنبال آن چاقی و افزایش نفوذ چربی در کبد رخ می‌دهد.)
-افزایش استروژن و یا عوامل هورمونی
( استروژن در زمان بلوغ جنسی بیشتر ترشح می‌شود و کبد را تحریک کرده، تا چربی بیشتری برای سنتز زرده تخم‌مرغ ذخیره کند. هنگامی که پرنده تولید تخم مرغ را شروع میکند، اندازه کبد در پاسخ به افزایش سطح استروژن افزایش می‌یابد.)
-تنش گرمایی
(بیشترین شیوع بیماری در فصول گرم سال رخ می‌دهد. دمای بالای محیط، نیاز انرژی را کاهش می دهد. پرندگان با تنفس بدن خود را خنک می کند.همچنین افزایش چربی شکمی در اثر مصرف انرژی اضافی، می‌تواند در تنفس طبیعی و خنک کردن پرنده اختلال ایجاد کند.)
-مایکوتوکسین یا سموم قارچی
(استفاده از کنجاله کلزا در جیره شیوع کبد چرب را افزایش می‌دهد.)
علائم کبد چرب در مرغ تخم گذار
گله های درگیر معمولأ به صورت مزمن اشتهای خود را از دست داده، کم تحرک شده و در شرایط حاد پوست بدن پرنده زرد رنگ و به راحتی قابل شناسایی هستند.
علائم بالینی :
-کاهش عملکرد و تولید تخم مرغ
– ضعیف شدن پوسته تخم مرغ
( از کارکردهای مهم کبد، فعال کردن ویتامین دی است. به دلیل افزایش سطح کلسیم سرم در مرغ‌های مبتلا (که نشان‌دهنده ی تداخل در تشکیل 1 ، ۲۵ دی هیدروکسی کوله کلسیفرول است ) این فرایند دچار اختلال شده و به دنبال آن پوسته آسیب می بیند.)
-کوتاه شدن اوج تولید و یا عدم رسیدن به پیک تولید
– افزایش مصرف آب در سالن
– اسهال (مدفوع آبکی)
-کاهش راندمان خوراک
– ورم صورت، شکم
-رنگ پریدگی در ناحیه پوست پرنده
-کاهش تخمگذاری
-افزایش تدریجی مرگ و میر در گله
-چاقی بیش از حد معمول
-تاج و ریش زرد رنگ
– مرگ ناگهانی پرنده
تلفات در شرایط عادی فارم های پرورشی مرغ تخمگذار بیش از 6 درصد نیست اما در شرایط درگیری کبد چرب درصد تلفات سالن، بیش از 20 درصد می رسد.
هیستوپاتولوژی
در بررسی میکروسکوپی، سلولهای کبدی به‌واسطه وجود چربی متورم هستند و با احتمال زیاد خونریزی در بافت کبد نیز دیده می‌شود. چربی‌های ذخیره شده نیز به صورت واکوئل در سیتوپلاسم سلولهای کبدی حضور دارند. در واقع تجمع چربی در کبد است که باعث تضعیف یکپارچگی رگ‌های خونی و خونریزی در این بافت می‌شود.
علائم کالبد گشایی
در کالبد شکافی پرنده های مبتلا، ما شاهد افزایش وزن، خونریزی نقطه ای و رسوب مقدار زیادی چربی در کبد، محوطه شکمی، زیر پوست، روده ها، عضلات اطراف قلب و معده هستیم. همچنین رسوبات چربی در کبد موجب انسداد مویرگ ها، رنگ پریدگی و نارسایی آن می شود. با افزایش رسوبات چربی در مجاری تخمگذار، مرغان در زمان تولید فشار زیادی متحمل شده و منجربه پارگی و خونریزی داخلی کبد می شوند.
راهکار های پیشگیری از کبد چرب در مرغ تخمگذار
– سطح انرژی متناسب با مرحله تولید
-جایگزینی کربوهیدرات موجود در جیره به چربی های مکمل زیرا این چربی ها از تشکیل اسیدهای چرب جلوگیری میکند.
-به دور نگهداشتن طیور از هرگونه استرس به خصوص استرس گرمایی
-کمبود کلسیم در طیور تخمگذار اغلب با کبد چرب همراه است که با اضافه کردن کلسیم و ویتامین
D می توان جلوگیری کرد.
– مصرف توکسین بایندرهای مطمئن برای کنترل مایکوتوکسین‌ها و محافظت از کبد
–استفاده ار مواد مغذی چربی سوز:
این مواد ترکیبات خوراکی هستند که سبب بهبود متابولیسم چربی ها شده و انتقال چربی‌ها را از کبد تسهیل می‌کنند. متیونین، کولین، ویتامین B12، کارنیتین و…. برای عملکرد مناسب کبد و متابولیسم چربی ضروری هستند.
-استفاده از آنزیم ها در خوراک طیور:
به دلیل فراهم کردن میزان بیشتر انرژی از مقدار مشخص جیره، سبب جلوگیری از فشار بیش از اندازه به کبد می شوند.
سخن آخر
مدیریت، تقویت تولیدات روزانه و ایجاد محیط مناسب مهمترین اقدام پیشگیرانه برای جلوگیری از ابتلا به کبد چرب در مرغ تخمگذاراست. در مجموع تأمین سیستم استاندارد و اطمینان از محیطی تمیز، بهداشتی، دما و رطوبت مناسب، ضدعفونی منظم، حفظ تهویه مطلوب و اجتناب از تجمع گازهای سمی در سالن های پرورش طیور مهمترین اقدامات پیشگیرانه کبد چرب هستند.
درمان کبد چرب در مرغ تخمگذار
مرغ های تخمگذار در هر مرحله از زندگی نیازهای تغذیه ای متفاوتی دارند. بنابراین مقدار خوراک مصرفی براساس رشد آن ها کنترل می شود. همچنین از افزایش وزن مرغ ها یا سطح انرژی جیره جلوگیری کرده و در زمان درگیری گله به کبد چرب به روش های تغذیه ای و مدیریتی می توان اثرات منفی کبد چرب را به حداقل رساند.
روش تغذیه ای درمان کبد چرب در مرغ تخمگذار
مهمترین روش تغذیه ای برای کاهش عوارض کبد چرب، بالانس متعادل نسبت پروتئین به انرژی است. در واقع، خوراک با انرژی کمتر و فیبر بالاتر از 6 درصد مصرف می شود.
جیره های غذایی باید بر اساس گونه و میزان تولید پرنده فرموله شود تا بتوانند نسبت انرژی به تولید را در محدوده معقولی کنترل کنند. نسبت انرژی به پروتئین جیره غذایی مرغ تخمگذار باتوجه به دمای محیط و درصد تخمگذاری متفاوت می باشد. کاهش مقدار انرژی جیره غذایی کمتر از نیاز پرنده نیز به دلیل افزایش تنش به کبد موجب بروز کبد چرب می شود. زیرا تأمین انرژی مورد نیاز از چربی برای تشکیل زرده خیلی راحت تر از کربوهیدرات ها است.
راهکارهای مدیریتی درمان کبد چرب در مرغ تخمگذار
علاوه بر روش های تغذیه ای با مدیریتی مناسب، می توان اثرات منفی کبد چرب را در گله به حداقل رساند. ارتقاء کیفیت و بالانس جیره، تنظیم و بررسی سایز توری آسیاب، اندازه ذرات خوراک، تأمین فضای مناسب، تنظیم دمای محیط و کاهش استرس در گله با کاهش فعالیت های مازاد کارگران، سرو صدا تجهیزات می توان ارتعاشات را در سالن به حداقل رساند و استرس های منتقل شده به مرغ را کاهش داد.
افزودنی های مناسب برای درمان کبد چرب در مرغ تخمگذار
معمولأ شیوع کبد چرب در گله های مرغ تخمگذار در تابستان بالا است. استفاده از افزودنی های مناسب مانند مواد معدنی ( سلنیوم و…)، اسیدهای آمینه ( کولین، متیونین، بتائین)، و…. به بهبود عملکرد کبد کمک میکند.
افزودنی های بهبود دهنده دستگاه گوارش مانند پرو بیوتیک ها، پری بیوتیک ها، آنزیم ها و…. برای کاهش اثرات التهاب، تقویت اثرات آنتی اکسیدانی، بهبود هضم و جذب مواد مغذی، جلو گیری از حضور سموم و تقویت سدهای دفاعی می توانند از آسیب های کبدی جلوگیری کنند.
منابع:
https://www.hyline.com/Upload/Resources/TU%20FLHS%20ENG.pdf
https://www.thepoultrysite.com/articles/fatty-liver-haemorrhagic-syndrome
