استرس سرمایی یکی از مهمترین چالشهای محیطی پیش روی طیور است، بهویژه در مناطقی با زمستانهای سخت یا سیستمهای پرورشی با مدیریت ضعیف.
برخلاف استرس گرمایی که معمولاً با جزئیات بیشتری مورد بررسی قرار میگیرد، استرس سرمایی کمتر مورد توجه قرار میگیرد.
با این حال، پیامدهای آن میتواند به همان اندازه بر عملکرد فارم، رفاه حیوانات و سودآوری تأثیرگذار باشد.
درک صحیح و مدیریت پیشگیرانه برای کاهش اثرات آن ضروری است.
استرس سرمایی در طیور چیست؟
استرس سرمایی زمانی رخ میدهد که پرندگان در معرض دماهای پایینتر از محدوده راحت حرارتی خود (Thermoneutral Zone) قرار گیرند.
هنگامی که دمای محیط کاهش مییابد پرندگان، انرژی اضافی را برای حفظ دمای بدن مصرف میکنند.
این تغییر در تخصیص انرژی، منجر به کاهش رشد، کاهش بازدهی خوراک و تضعیف سیستم ایمنی میشود.
علائم و نشانههای استرس سرمایی
تولیدکنندگان باید به علائم اولیه استرس سرمایی در گلهها توجه داشته باشند، از جمله:
- جمع شدن و تراکم پرندگان: پرندگان برای حفظ گرما به یکدیگر نزدیک میشوند.
- پف کردن پرها: پرها اولین خط دفاعی در برابر سرما هستند.
در پاسخ به استرس سرمایی، مرغ ها با پف کردن پرها میتوانند حرارت بدن را حفظ کنند، اما در شرایط شدید، این مکانیسم کافی نیست و پرنده توانایی حفظ دمای بدن را از دست میدهد.
- کاهش فعالیت: برای حفظ حرارت بدن، جریان خون به اندامهای انتهایی مانند شانه، ریشکها و پاها محدود میشود.
این کار از اتلاف حرارت جلوگیری میکند اما خطر یخزدگی را افزایش میدهد.
رفتارهایی مانند تجمع در کنار یکدیگر و پوشاندن پاها با پرهای سینه برای حفظ حرارت مشاهده میشود.
همچنین کاهش فعالیت به صرفهجویی در انرژی کمک میکند.
- افزایش مصرف خوراک با کاهش افزایش وزن: لرز موجب افزایش نرخ متابولیسم و تولید حرارت میشود که به انرژی بیشتری نیاز دارد.
کاهش مصرف خوراک در سرما میتواند به سرعت، دمای مرکزی بدن مرغ را کاهش دهد.
برای مثال، یک روز کمبود تغذیه میتواند دمای بدن را حدود ۲/۵درجه فارنهایت کاهش دهد.
استرس سرمایی انرژی مصرفی را از تولید و رشد به حفظ حرارت بدن منتقل میکند و ممکن است باعث کاهش وزن، افت تخمگذاری و تضعیف عمومی سلامت شود.
- تغییر رنگ ریشکها و شانهها: در موارد شدید سرمازدگی ممکن است رخ دهد.
- کاهش فعالیت آنزیمی و مهار متابولیسم: استرس سرمایی باعث کاهش سریع سطح آنزیمها میشود که عملکرد دستگاه گوارش و بهرهوری انرژی را کاهش میدهد.
سیستم گوارشی تحت فشار، توانایی استفاده مؤثر از انرژی خوراک را ندارد، در نتیجه انرژی کافی برای تنظیم حرارت بدن، رشد و تولید مثل فراهم نمیشود.
پیامدهای استرس سرمایی
قرارگیری طولانیمدت پرندگان در معرض سرما میتواند پیامدهای جدی داشته باشد:
- کاهش نرخ رشد و بازده خوراک (FCR)
- افزایش خطر مرگ و میر، بهویژه در جوجههای جوان.
- افزایش حساسیت به بیماری به دلیل ضعف عملکرد ایمنی.
- کاهش تولید و کیفیت تخم در مرغهای تخمگذار.
- زیانهای اقتصادی ناشی از افزایش هزینه خوراک و کاهش بهرهوری.
تأثیر استرس سرمایی و نقش مکمل سدیم بوتیرات و ویتامین دی بر عملکرد و سلامت روده طیور
در آزمایشی، قرار گرفتن جوجهها در استرس سرمایی حاد باعث کاهش رشد و افزایش ضریب تبدیل خوراک (FCR) شد.
با این حال، جیره حاوی سدیم بوتیرات و ویتامین دی ۳ ،کاهش وزن ناشی از سرما را جبران کرد.
کاهش رشد در اثر سرما عمدتاً به سه عامل مرتبط است:
- افزایش سوخت و ساز پایه و نیاز انرژی برای حفظ دمای بدن، که سبب کاهش انرژی اختصاصیافته به رشد میشود.
- فعال شدن محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال و افزایش هورمونهای ACTH و کورتیزول، که باعث افزایش گلوکونئوژنز و کاهش رشد میشود.
- اختلال در هموستازی روده و کاهش جذب و هضم مواد مغذی.
از نظر آسیبشناسی، سرما باعث آتروفی پرزهای روده و کاهش تکثیر سلولهای اپیتلیال شد، اما آسیبهای شدید بافتی در این مطالعه مشاهده نشد.
راهکارها و پیشگیری
مدیریت مؤثر استرس سرمایی نیازمند ترکیبی از اقدامات ساختمانی، تغذیهای و مدیریت گله است:
۱. مدیریت محیطی و ساختمانها
- فراهم کردن عایق کافی در مرغداریها برای کاهش هدررفت حرارت.
- استفاده از پردهها، دریچههای تهویه و بخاریها برای حفظ دمای بهینه.
- تأمین بستر مناسب برای کاهش تماس پرندگان با کف سرد.
- جلوگیری از جریان هوای مستقیم در عین تأمین تهویه کافی برای جلوگیری از تجمع رطوبت.
۲. تنظیمات تغذیهای
- افزایش تراکم انرژی جیره در فصل زمستان برای تأمین نیازهای متابولیک بیشتر.
- استفاده از مکمل ها، مانند ویتامین C، E و سلنیوم) برای حمایت از سیستم ایمنی و مقاومت در برابر استرس)
- استفاده از مکملهای تغذیهای که سلامت روده و عملکرد کلی را بهبود میبخشند.
۳. مدیریت پرورش
- ارائه آب ولرم در هوای بسیار سرد برای بهبود جذب.
- پایش دقیق وزن بدن و مصرف خوراک.
- اطمینان از اینکه دمای انکوباسیون جوجهها در محدوده توصیهشده قرار دارد.
استرس سرمایی در طیور یک چالش مدیریتی مهم است که پیامدهای مستقیم بر روند رشد پرندگان و اقتصاد دارد.
با استفاده از بهبودهای ساختمانی پیشگیرانه، مداخلات تغذیهای و راهکارهای طبیعی نوآورانه، تولیدکنندگان میتوانند گلههای خود را از زیانهای زمستانی محافظت کنند.
آمادگی پیش از فصل سرما نه تنها عملکرد بهینه را تضمین میکند، بلکه سودآوری بلندمدت تولید طیور را نیز حفظ مینماید.
