خواب را میتوان جزو رفتارهای مراقبت از بدن دانست. خواب، بخش بزرگی از زندگی بسیاری از حیوانات را شامل می شود. خواب، راه به دست آوردن انرژی از دست رفته، تکمیل فرآیندهای متابولیک و کمک به شفای بیماری ها است. خصوصیات خواب در برخی از حیوانات مشابه انسان است. گونه های مختلف حیوانی رفتارهای متفاوتی دربارۀ خواب دارند به این معنی که زمان و نحوه خواب و فرم قرارگیری بدن در زمان خواب می تواند بسیار متفاوت باشد. در مورد بعضی حیوانات که به صورت گروهی زندگی می کنند ممکن است در زمان خواب چند عضو گروه به عنوان نگهبان و مراقب، وظیفه حراست از بقیه را به عهده بگیرند تا اگر عامل مهاجمی بخواهد گروه را مورد تهاجم قرار دهد بتوانند سایر اعضاء را خبر کنند. اساساً خواب را می توان به دو بخش اصلی تقسیم کرد:
تقسیم خواب
نوع اول خواب را خواب ذهن (SWS=Slow wave sleep) مینامند. در این قسمت از خواب، امواج مغزی برون دهی الکتریکی آرام دارند. حرکات بدن در حداقل قرار دارد و حیوان در آرامش کامل به خواب میرود.
نوع دوم خواب، خوابی است که در آن چشم ها دارای حرکات سریع هستند و آن را خواب متناقض(REM= Rapid eye movement)مینامند که به صورت اجزای کوچکتر، لابلای خواب ذهن قرار میگیرد. هنگام این خواب، امواج مغزی مشابه حالت بیداری برون دهی الکتریکی قویتری دارند. مهمترین ویژگی خواب نوع دوم حرکت کره چشم است. انسانها و برخی از حیوانات در این مرحله از خواب رویا میبینند، سگ ها پاهای خود را به صورت پدال زدن تکان میدهد و از خود صدایی مثل ناله خارج میکنند. برای ورود به خواب REM لازم است تا حیوان به پهلو خوابیده باشد. تمایز این دو نوع خواب با کمک EEG و مشاهدۀ بدن امکانپذیر است.
بررسیEEG
در بررسی EEG حیوانات و انسان و مقایسه آن در حالت خواب و بیداری، میتوان دید که امواج مغزی در حالت بیداری دارای ولتاژ کم، سرعت بالا و بی نظم هستند. در خواب نوع اول(SWS) امواج مغزی منظم ،متقارن و با ولتاژ بالا هستند و بدن دارای کمترین تحرک است. هنگام خواب نوع دوم امواج دارای ولتاژ کم و حرکات سریع هستند، بسیار شبیه آنچه در بیداری اتفاق میافتد.
در زمان خواب نوع دوم، بیدار کردن حیوان به مراتب سختتر از خواب نوع اول است. در خواب نوع دوم، فعالیت مهارکنندگی مدولا روی عضلات بدن باعث میشود تا غیر از چشم ها، سایر قسمت های بدن دارای حرکات عضلانی محسوس نباشند. وقتی انسانی را که در خواب نوع دوم قرار دارد بیدار کنیم، او اذعان میکند که در حال دیدن رویا بوده است.
شباهت مرحله دوم خواب در انسان و گوشتخواران میتواند نشانی از رویا دیدن در این جانوران باشد.. برخی محققین اعتقاد دارند که در زمان خواب نوع دوم، اطلاعاتی که در طی روز از راه اندام های حسی دریافت شده است در مغز، منظم و طبقه بندی میشود. دوره فعالیت و خواب روزانه در موجودات زنده بسته به گونه، رژیم غذایی و شرایط زندگی متفاوت است. گاهی حیوان به طور کامل در خواب نیست و فقط استراحت میکند
البته ممکن است به ظاهر خواب آلود به نظر برسد ولی در واقع هوشیار است و معمولاً استراحت خود را ایستاده انجام می دهد.
رفتارهای خواب در سگ ها
سگ ها در شرایط زندگی آزاد ، دوره های فعالیت کوتاهی دارند که به وسیله دوره های استراحت از هم جدا میشوند. سگ های خانگی معمولاً شب ها به خواب میروند و زمان خواب و بیداری آنها با خواسته صاحبشان تنظیم میشود. خواب نوع دوم (REM) ، تنها ۶ درصد از کل روز سگ را پر میکند. با وجودی که سگ ها معمولاً به راحتی از خواب بیدار میشوند، ولی باید در نظر داشت که حتی سگ های نگهبان نیز به محض مشاهده بستری راحت برای خواب، بدشان نمیآید روی آن دراز بکشند. سگ ها در هنگام خواب پاهای عقبی را جمع کرده و سر خود را به سمت پاها و روی دست ها قرار میدهند. چشم ها در زمان خواب
ممکن است بسته یا باز باشند و بسته به مرحله خواب، ساکن یا متحرک اند. تحریک های خارجی مثل صدا ممکن است باعث” آپنه و پلی پنه “شود. بیدار کردن سگ هنگامی که در مرحله (REM) قرار دارد، ممکن است باعث رفتار هیجانی در حیوان شود. بنابراین در زمان بیدار کردن سگ ها از خواب، باید همیشه جانب احتیاط را رعایت کرد.
رفتارهای خواب در گربه ها
گربه ها اهمیت زیادی برای خواب قائلند. آنها بستر نرم و راحتی برای خود انتخاب میکنند و مثل یک سلطان روی آن دراز میکشند. حدود نصف عمر آنها در خواب سپری میشود. برخلاف تصور عام، گربه ها موجوداتی شبگرد نیستند. فعالیت آنها در روز یک و نیم برابر شب است. به طور ساده فعالیت روزانه گربه های خانگی را میتوان به سه بخش اصلی تقسیم کرد استراحت، نشستن، هضم و جذب غذا و دفع،
نگهداری و مراقبت از پوست و مو، شکار و فعالیت های بدنی. گربهها خواب سبکی دارند و لاله گوش آنها حتی در زمان خواب به سمت صدا حرکت میکند به خصوص وقتی در خواب قرار داشته باشند. بیدار کردن حیوان در زمانی که در خواب نوع دوم قرار داشته باشد باعث هیجان زدگی و رفتارهای تهاجمی میشود. نسبت دوره های خواب به این صورت است: ۳۹ درصد از طول روز در خواب نوع اول و ۸ درصد در خواب نوع دوم سپری میشود. پلک سوم گربه در زمان خواب نوع دوم روی کره چشم را میپوشاند. در گربه های پیر (بالای ده سال) سهم خواب نوع دوم به مراتب کمتر میشود .گربه ها هنگام برخاستن از خواب، بدن خود را کش میدهند و چند قدم اول را روی پنجه راه میروند.
رفتارهای خواب در گاو
زمان اصلی کار و فعالیت گاوها در طول روز است. عمده ترین این فعالیت ها عبارتند از: تغذیه، نشخوار و استراحت های کوتاه ما بین این دو. گاوها عمدۀ خواب و نشخوار خود را در حالت خوابیده روی زمین انجام میدهند به این ترتیب که نیمی از مدت روز به حالت نشسته روی زمین طی میشود. زمان خواب تا حد زیادی به آب و هوای محیط و نحوه تغذیه بستگی دارد. تا مدت ها وجود یا عدم وجود خواب در نشخوارکنندگان به صورتی که در باقی حیوانات مثل سگ وجود دارد، نامشخص و مورد بحث بود اما به هر حال بررسی های گسترده در گاوها نشان داد که هر دو نوع خواب در آنها وجود دارد.
اگر هر دوره خواب REM به طور متوسط ۴۵ دقیقه باشد طی این دوره، ۲۲ بار حرکات چشمی اتفاق میافتد که خواب را به تعداد زیادی از دوره های کوچکتر، تقسیم میکند. گاو در دوره ی خواب REM روی زمین دراز میکشد و سر خود را به سوی عقب بر میگرداند. گاوها قبل از خوابیدن روی زمین، چند بار فینفین میکنند و بعد از برخاستن، بدن خود را میلیسند. دامداران لازم است به احتیاجات شبانۀ گاوها برای استراحت توجه داشته باشند. دورۀ خواب گاوها گاهی۵/۷ ساعت است که میتواند به ۲۵ دور کوچک تقسیم شود. باید دقت کرد که زمان خواب و نشخوار به شدت به هم مربوط هستند.
به نظر نمیرسد محل خواب گاوها براساس غالبین مشخص شود ولی معمولاً گاوها در جای مشخصی میخوابند. نشخوارکنندگان در طول روز از نظر ظاهری، بیشتر خواب آلود به نظر میرسند که البته بیش از همه به عمل نشخوار مربوط است. گاوها در هوای گرم حتماً به سایبان نیاز دارند. جستجوی سایه، رفتاری عادی در گاو است.
رفتارهای خواب در اسب
فعالیت روزانه اسب ها شامل موارد زیر است: راه رفتن، غذا خوردن، ایستادن، دراز کشیدن و آنچه انسان برای او حکم میکند، مثل سواری دادن یا بار بردن . اگر اسب به کار خاصی گمارده نشود، سرپا ایستادن و پرسه زدن، بیشترین قسمت کارهای روزانه را شامل می شود. اسبها میتوانند به راحتی در حالت سرپا، چرت بزنند حتی خواب (SWS) در اسب ها به صورت سرپا ممکن است ولی برای خواب (REM) لازم است تا حیوان به پهلو یا روی جناغ سینه دراز بکشد و پوزه را روی زمین قرار دهد.
اسب ها در زمان خواب نسبت به صدا یا هر محرک خارجی حساس هستند. به ندرت می توان در زمان خواب به اسب سالمی نزدیک شد بدون اینکه اسب از جای خود بلند نشود. وقتی اسب ها در مرتع به صورت آزاد زندگی میکنند تا وقتی همۀ نریان ها دراز نکشند، نریان غالب روی زمین نمیخوابد. اسب ۸۸ درصد از کل مدت شبانه روز را بیدار و در هوشیاری کامل است. از کل مدت شب، ۷۱ درصد به بیداری و ۱۹ درصد در چرت زدن سپری میشود.
اسب های داخل اصطبل مجموعاً حدود دو ساعت از کل شبانه روز را در حالت دراز کش طی میکنند که این زمان در ۵-۴ مرحله کوتاه اتفاق میافتد. کل این مدت حدود ۲ ساعت در شبانه روز و کل مدت خواب ۹ دوره ۵ دقیقه ای است. در زمان خواب (REM) میتوان حرکات دست و پا، افزایش تپش قلب و بالا رفتن تعداد تنفس را مشاهده کرد . اگر سر اسب، خیلی کوتاه بسته شود به گونه ای که نتواند دراز بکشد ، قسمت (REM) از رژیم خواب حذف میشود و همین امر موجب بروز رفتارهای تهاجمی و عصبانیت حیوان میشود.
افزایش پروتئین جیره غذایی (مانند علوفه بهاری)، مصرف مقدار زیاد بلوط و گرسنگی طولانی، باعث زیاد شدن زمان خواب در اسبها میشود. اگر اسب برای مدت های طولانی در اصطبل زندگی کرده و بعد به مرتع برده شود، طی یک الی دو شب اول ممکن است نخوابد و اصولاً حدود یک ماه طول میکشد تا به خواب عادی برگردد.
برای مطالعه کامل کلیک کنید.