استفاده از پس‌ماندهای صنایع غذایی در تغذیه دام و طیور

چکیده

یکی از عمده ترین مشکلات در صنعت دام وطیور کشور کمبود خوراک دام است.

آمارهای گوناگون وضعیت تولیدی دام­های کشور، نشان می­دهد که خوراک­های موجود از نظر کمی و کیفی حتی با وجود واردات در حد تامین نیازهای دام­های کشور نمی­باشد.

یکی از راه­های جبران کمبود استفاده از ضایعات صنایع غذایی در تغذیه دام می­باشد.

 استفاده حیوانات از این ضایعات سبب کاهش استفاده از دانه­های غلاتی می­شود که قابل استفاده در تغذیه انسان هستند، لذا رقابت بین دام و انسان کاهش می­یابد.

 از آن جایی که ضایعات مرکبات از ارزش اقتصادی پایینی برخودار بوده و دور ریختن آن باعث آلودگی محیط زیست می­شود لذا می­توان از آن­ها در تغذیه دام استفاده نمود.

استفاده از ضایعات مرکبات در تغذیه دام و طیور نتایج مثبتی ا به همراه داشته است.

همچنین برخی از مطالعات انجام شده میزان ماده خشک، پروتئین خام، چربی خام، کلسیم و فسفر سیلوی تفاله مرکبات را به ترتیب۲۱۰ ( گرم بر کیلوگرم)، ۷۳ (گرم بر کیلوگرم)، ۹۷ (گرم بر کیلوگرم)، ۴/۲۰ (گرم بر کیلوگرم) و ۵/۱ (گرم بر کیلوگرم) گزارش کردند.

 با استفاده از روش­هایی نظیر افزودن اوره، سیلو کردن و یا عمل آوری با استفاده از قارچ یا مخمر می­توان محتوی مواد مغذی این ترکیبات را افزایش داد.

نتایج نشان می­دهد استفاده از ضایعات تفاله مرکبات می­تواند سبب بهبود ضریب تبدیل غذایی، کاهش آلودگی محیط زیست و هزینه­‌های تغذیه دام و طیور شود.

ترکیب مواد مغذی موجود در پس ماندهای مرکبات:

مرکبات عمدتاً توسط انسان به عنوان میوه تازه یا آب میوه فرآوری شده استفاده می­شود.

 پس از استخراج آب از میوه، باقی مانده آن متشکل از پوست، تفاله، پوش (غشاء هسته) و دانه­ها می­باشد.

 این اجزاء به صورت جداگانه یا در ترکیبات مختلف منبع موادی از پس مانده­های میوه هستند که تولید می­شوند. نتایج برخی مطالعات نشان می­دهد که تفاله مرکبات تازه که به طور کامل بعد از استخراج آب باقی می­ماند، ۶۵۰-۶۰۰ گرم ماده خشک در هر کیلوگرم پوست، ۳۵۰-۳۰۰ گرم در هر کیلوگرم تفاله و ۰-۱۰۰ گرم در هر کیلوگرم دانه دارد.

ترکیبات میوه مرکبات دارای نیتروژن، لیپییدها، قندها، کربوهیدرات­های غیر محلول، آنزیم­ها، اسیدها، فلاونوئیدها، ترکیبات تلخ، اجزای فرار ( الکل­ها، آلدهیدها، کتون­ها، استرها، هیدروکربن­ها و اسیدها، روغن پوست مرکبات، رنگدانه­ها، ویتامین­ها، مواد معدنی) می­باشد.

 تفاله مرکبات شامل ترکیبات متنوعی هستند که اکثر اسانس­های فرار آن در پوست وجود دارد و دارای فعالیت ضد میکروبی بوده و می­توانند اکولوژی میکروبی دستگاه گوارش را تغییر دهند.

استفاده از پس‌ماندهای مرکبات در تغذیه نشخوارکنندگان:

مقدار زیادی از پس‌ماندهای مرکبات برای استفاده در جیره نشخوارکنندگان، به دلیل توانایی نشخوارکنندگان در تخمیر فیبر بالا در شکمبه مناسب هستند.

از مزایای مهم تغذیه پس‌ماندهای مرکبات می­توان به هزینه پائین آن­ها اشاره کرد.

تغذیه تفاله مرکبات پس از گرفتن آب باید به تدریج اضافه گردد، همچنین اجازه دهیم که حیوانات به طعم و بوی آن عادت کنند.

پژوهشگران در بررسی اثرات استفاده از تفاله سیب سیلویی بر قابلیت هضم ماده خشک و ماده آلی گزارش نموده­اند که بیشترین قابلیت هضم ماده خشک، مربوط به جیره­های حاوی ۲۰ درصد تفاله سیب است.

لشکری و همکاران در تعیین بخش­های مختلف پروتئین و قابلیت شکمبه­ای و پس از شکمبه­ای پروتئین خام تفاله مرکبات با استفاده از روش سه مرحله­ای اصلاح شده به این نتیجه رسیدند که پروتئین خام تفاله مرکبات دارای پتانسیل هضم بالایی می­باشند.

 همچنین آن­ها در مطالعات خود گزارش کردند که روش سه مرحله­ای اصلاح شده می­تواند به آسانی جهت تعیین قابلیت هضم پروتئین خام تفاله مرکبات به کار رود.

ولانسیس و همکاران گزارش کردند که ۳۰۹ گرم در کیلوگرم ماده خشک سیلویی پرتقال قطعه قطعه شده برای گوسفندان شیرده خوش طعم بود که این می­تواند ناشی از بوی مطبوع سیلو باشد.

آرتینگون و همکاران گزارش کردند که پوست و تفاله مرکبات فرآورده­های فرعی خوراک هستند که معمولاً در تغذیه گاوهای شیری استفاده می­شود و ارزش تغذیه­ای خوبی برای نشخوارکنندگان دارد ( ۹/۶ درصد پروتئین خام، ۸۲ درصد TDN، ۱/۹ مگاگالری در هر کیلوگرم ماده خشک انرژی خالص نگه­داری، ۳/۱ مگاکالری در هر کیلوگرم انرژی خالص رشد).

به عبارت دیگر پوست و تفاله مرکبات باعث کاهش هزینه اجزای کنسانتره به میزان ۵-۱۶ درصد در جیره گوساله­های پرواری و گاوهای شیری می­شود.

مطالعات اخیر نشان داده است که اضافه کردن بیش از ۱ درصد پوست و تفاله پرتقال به مخلوط تخمیر مایع شکمبه، جمعیت O157:H7 E.coli و سالمونلا تیفی موریوم را کاهش می­دهد.

در مطالعه­ای دیگر توسط این محقق گزارش شد که تغذیه پوست و تفاله پرتقال جمعیت روده­ای سالمونلا و O157:H7 E.coli را درگوسفندانی که به صورت تجربی تلقیح شده­اند را کاهش داد.

بامپیدیز و همکاران در بررسی تنوع باکتری­های شکمبه در گاوهای تغذیه شده با جیره­های حاوی پلت­های تفاله مرکبات (۰، ۱۰ و ۲۰ درصد) به این نتیجه رسیدند که نسبت باکتری­های Firmicutes به Bacteroidetes در تلیسه­های تغذیه شده با پلت تفاله مرکبات در مقایسه با گروه کنترل افزایش پیدا کرد.

همچنین کاهش خطی در جمعیت Dialister و Catonella با افزایش غلظت پلت تفاله مرکبات اتفاق افتاد.

در یک تحقیق ارزش غذایی تفاله مرکبات در قوچ­های اخته و بره­های پرواری تعیین شد. جیره شامل ۱۰۰ گرم علوفه خشک و ۹۰۰ گرم کنسانتره در هر کیلوگرم ماده خشک بود.

مقدار تفاله خشک در هر کیلوگرم کنسانتره به ترتیب ۰، ۱۵۰، ۳۰۰، ۴۵۰ و ۶۰۰ گرم بود. مصرف جیره در قوچ­های اخته ۶/۴۶ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن متابولیکی بود.

با افزایش نسبت تفاله، قابلیت هضم الیاف نامحلول در شوینده اسیدی افزایش و قابلیت هضم ماده خشک، چربی خام و پروتئین خام کاهش یافت، ولی در بره­های پرواری با افزایش نسبت تفاله تا ۶۰۰ گرم قابلیت هضم الیاف نامحلول در شوینده اسیدی افزایش و چربی خام کاهش ولی قابلیت هضم ماده خشک، ماده آلی و پروتئین خام تغییری نکردند.

استفاده از پس ماندهای مرکبات در تغذیه طیور:

امروزه تلاش زیادی به منظوره بهره­گیری از پس ماندهای کشاورزی، دامی و صنعتی در تغذیه طیور به عمل می­آید.

لازمه‌ی این امر این است که میزان استفاده از اقلام خوراکی سنتی از قبیل ذرت، سویا و گندم کاهش یابد، زیرا این اقلام توسط انسان­ها نیز مصرف می­شوند.

استفاده از پس‌ماندها به عنوان یک خوراک دامی، می­تواند صنعت و بازار جدیدی ایجاد نماید و از میزان آلایندگی کشورها بکاهد.

علاوه بر این تخم مرغ و گوشت ارزان قیمت طیور، بیشتر در دسترس خواهد بود و با کاستن از رقابت بین انسان­ها و طیور بر سر غذا، به کاهش گرسنگی کمک خواهد شد.

نتایج برخی مطالعات انجام شده نشان می­دهد که استفاده از پس ماندهای مرکبات در تغذیه طیور نتایج مثبتی را به همراه داشته است.

لانزا و همکاران گزارش کردند که به کار بردن تفاله مرکبات در جیره بلدرچین منجر به افزایش PH در گوشت بلدرچین شده است. آنان بیان داشتند احتمالاً تفاله مرکبات از طریق کاهش انباشت گلیکوژن در گوشت منجر به افزایش میزان PH در گوشت خواهد شد.

موراء و همکاران به بررسی تاثیر استفاده از تفاله مرکبات بر کیفیت گوشت جوجه­های گوشتی پرداختند، آنان مشاهده کردند که استفاده از تفاله مرکبات در جیره بر شاخص زردی گوشت سینه تاثیر معنی داری نداشته است ولی باعث کاهش قرمزی در گوشت سینه شده است.

آنان بیان داشتند کاهش میزان شاخص جذب روده­ای رنگ‌دانه­ها در اثر استفاده از تفاله مرکبات یا هر دو عامل باشد.

آنان دریافتند جوجه­هایی که جیره حاوی ۹۰ درصد تفاله مرکبات دریافت کردند دارای چربی شکمی پائینی بودند که منجر به کاهش محتوای چربی در لاشه شد.

هانگ و همکاران گزارش کردند که مکمل سازی جیره با عصاره پوست مرکبات و پونه کوهی باعث کاهش سطوح VLDL و همچنین موجب افزایش میزان HDL خون جوجه­های گوشتی شد.

نازک و همکاران گزارش کردند که استفاده از تفاله لیمو ترش در جیره مرغان تخمگذار موجب کاهش میزان تری‌گلیسرید خون و همچنین موجب افزایش میزان HDL خون شده است.

بوک و همکاران در سال ۱۹۹۹ نشان دادند که میزان کلسترول کبدی و پلاسما و تری گلیسرید کبدی موش­هایی که تحت تاثیر عصاره نارنگی و همچنین عصاره مخلوط دو نوع بیوفلاونوئید موجود در مرکبات قرار داشتند از میزان پایین تری نسبت به گروه شاهد برخوردار بوده و چنین نتیجه­گیری نمود که این کاهش به فلاونوئیدهای موجود در آن ارتباط دارد.

آنان ضمن بررسی فعالیت و میزان آنزیم­های کبدی در این موش­ها به این نتیجه رسیدند که کاهش فعالیت آنزیم ACAT و   HMG-COAردوکتاز که آنزیمی کلیدی در مسیر سنتز کلسترول می­باشد، سبب کاهش میزان کلسترول سرم خون موش­ها می­شود.

الورمی و همکاران در آزمایشی که روی ۱۵۰ عدد جوجه گوشتی از سن یک هفتگی به بعد انجام دادند، ۰، ۵، ۱۰، ۱۵ و ۲۰ درصد پوست تفاله خشک پرتقال را جایگزین ذرت جیره نمودند و به این نتایج دست یافتند که جیره­های آزمایشی اثر معنی داری روی مصرف خوراک، افزایش وزن بدن، مصرف آب، ضریب تبدیل غذایی و هزینه خوراک نداشت.

در حالی که افزایش بیش از ۱۵ درصد موجب کاهش معنی دار نرخ رشد و وزن نهایی و افزایش معنی دار چربی ران، سینه و محفظه شکمی گردید.

منبع:

استفاده از پس‌ماندهای غذایی در تغذیه طیور و دام